Geluidseisen voor warmtepompen en airco's

Warmtepompen worden steeds populairder als duurzaam alternatief voor verwarming en koeling. Daardoor groeit het aantal geïnstalleerde warmtepompen in Nederland enorm. Ook de markt voor airconditioners – technisch gezien ook warmtepompen – groeit fors.  

Een lucht-lucht of lucht-water warmtepomp (en dus ook een airco) bestaat uit een binnengedeelte en een buitengedeelte, waartussen de warmte wordt verplaatst. Als de warmtepomp in werking wordt gesteld, produceert het buitengedeelte - ook wel de buitenunit genoemd – een bepaald geluid. Dit werkt hetzelfde voor een monoblock warmtepomp, alleen heeft die geen binnengedeelte.

Een warmtepompinstallatie, en de geluidsproductie van de buitenunit, moet aan strenge geluidseisen voldoen, zodat het geluid in de omgeving geen overlast veroorzaakt.  

Hoeveel geluid een buitenunit produceert, is van een heleboel factoren afhankelijk. Denk aan het merk en type warmtepomp, de exacte locatie waar de warmtepomp geplaatst wordt, of er reflectievlakken en obstakels zijn en of er bijvoorbeeld gebruik wordt gemaakt van geluidsisolerende maatregelen. Kortom, het is in de praktijk nog niet zo eenvoudig om te bepalen of een installatie aan de geluidseisen voldoet.

Toch is het belangrijk (en zelfs verplicht) om de geluidsdruk op de erfgrens goed in kaart te brengen. Als blijkt dat de buitenunit te veel lawaai maakt, dan kleven daar namelijk reële risico’s aan. Het overschrijden van geluidsnormen kan leiden tot klachten van buren en tot handhaving door de gemeente. Als bijvoorbeeld de buitenunit vervolgens moet worden verplaatst of verwijderd kan dat hoge kosten tot gevolg hebben. Bovendien levert dit een enorm gedoe op. Gemeentes zullen vergunningen afwijzen als blijkt dat er geen correcte geluidsberekening aanwezig is of als blijkt dat de buitenunit te veel geluid produceert.

Zoals duidelijk mag zijn: het voorkomen hiervan is beter dan genezen.

Maar hoe stel je op de juiste wijze vast of de buitenunit van een warmtepomp of airco voldoet aan deze geluidseisen?

In dit artikel gaan we dieper in op de geluidsnormen voor warmtepompen en de complexiteit van de bijbehorende regelgeving.

De markt voor warmtepompen  

De verkoop en het gebruik van warmtepompen heeft in Nederland de laatste jaren een enorme groeispurt laten zien. In 2023 zijn tot nu toe al meer dan 100.000 warmtepompen en 300.000 airconditioners geïnstalleerd. Door de groeiende bewustwording van milieuvriendelijke verwarmingsopties en de druk om CO2-uitstoot te verminderen, zal deze trend zich de komende jaren voortzetten. De verwachting is dat het aantal warmtepompen en airco’s explosief zal stijgen. Overigens zien we deze groei niet alleen in Nederland, maar in heel Europa stijgt het gebruik van installaties voor warmte- of koude-opwekking enorm.

Hoe meer warmtepompen geplaatst worden, hoe meer de geluidsproductie voor overlast zal gaan zorgen. Dit geldt vooral in stedelijke gebieden. De groei van de markt benadrukt dus het belang van de naleving van de geldende geluidsnormen, die in de toekomst alleen maar belangrijker zullen worden.

De huidige regelgeving

Om voor een leefbare omgeving te zorgen heeft de overheid normen opgesteld van aanvaardbare geluidsniveaus. Omdat de buitenunits van warmtepompen geluid maken moeten ze aan deze regels voldoen.  

In Nederland is het Besluit bouwerken leefomgeving (Bbl) belangrijk, omdat daarin de specifieke regels staan over de geluidsnormen voor buiten opgestelde installaties voor warmte- of koudeopwekking, zoals warmtepompen dus.

Artikel 3.8 van de Bbl luidt nu:

Een installatie voor warmte- of koudeopwekking, die is opgesteld buiten de uitwendige scheidingsconstructie van een bouwwerk, veroorzaakt op de perceelgrens met een perceel voor een andere woonfunctie een geluidsniveau van ten hoogste 40 dB(A), bepaald volgens de Handleiding Meten en Rekenen Industrielawaai.

En verderop wordt dit artikel verder toegelicht:

Met deze eis wordt vooral beoogd om de buitenruimten van woningen (tuin/balkon) op aangrenzende percelen te beschermen tegen geluid in de zomermaanden. Met de gestelde eis zullen echter ook de woningen zelf op deze aangrenzende percelen worden beschermd. […]

De bepalingen uit de Bbl en de toelichting daarbij maken duidelijk wat de bedoeling is van deze regelgeving: het beschermen van buitenruimten en woningen op aangrenzende percelen tegen te veel lawaai.

Verder vallen twee zaken op. Ten eerste wordt hier de 40dB(A) geluidsnorm vastgelegd. De buitenunit mag op de perceelgrens 40dB(A) aan geluid veroorzaken. Dit is een belangrijke grenswaarde die ook in andere berekeningen wordt aangehouden.

Verderop in de Bbl wordt onderscheid gemaakt tussen de geluidsdruk 's-nachts en overdag. De genoemde 40dB(A) is de geluidsnorm die 's-nachts op de perceelgrens geldt. Sommige warmtepompen beschikken over twee standen: een dag-modus en een nacht-modus. Indien de warmtepomp dit onderscheid kan maken, stelt de Bbl dat overdag de geaccepteerde geluidsnorm op de perceelgrens 5dB(A) hoger ligt, namelijk op 45dB(A).

Tevens wordt in het artikel verwezen naar de Handleiding Meten en Rekenen Industrielawaai. Dit is een technisch document waarin tot in detail is vastgelegd hoe de geluidsdruk op verschillende meetpunten moet worden berekend.

De Handleiding Meten en Rekenen Industrielawaai en Bijlage VIII leggen snel een probleem bloot van het maken van een geluidsberekening voor warmtepompen en airco’s. Geluid, en het rekenen daarmee, is namelijk ontzettend technisch en ingewikkeld. Als de wettelijk vastgelegde normen moeten worden gevolgd, wordt het maken van een geluidsberekening zo complex dat dit praktisch gezien voor de meeste partijen – zowel particulieren als professionele installateurs – onwerkbaar is.

Natuurlijk is het eenvoudiger om aan de geluidseisen te voldoen als de warmtepomp in een grote tuin van een vrijstaand huis wordt geplaatst. Maar gelet op de energietransitie en de enorme groei in populariteit van warmtepompen en airco’s zullen steeds meer warmtepompen in drukbevolkte gebieden worden geplaatst, en dus ook op kleinere percelen.

Professionele installateurs hebben weliswaar ervaring met het plaatsen van de warmtepompen (en met het inschatten van de geluidsdruk), maar er zijn veel situaties denkbaar waarin alleen een geluidsberekening vooraf duidelijkheid geeft over of de warmtepomp op een bepaalde locatie aan de geluidseisen voldoet.

Met de huidige beschikbare tools is het maken van een berekening vooraf in veel gevallen problematisch en onwerkbaar. Spoiler alert: Geluidslabel.com lost dit probleem op.

WPAC

Maar zowel voor particulieren als professionele installatiebedrijven geldt dat de regelgeving – hoe complex ook – natuurlijk wel nageleefd moet worden: de geplaatste buitenunit moet aan de 40dB(A) norm op de perceelgrens voldoen.

Er bestaan professionele partijen die gespecialiseerd zijn in akoestische berekeningen. Deze akoestisch specialisten maken op locatie een geluidsberekening, waarbij alle factoren precies worden meegewogen. Dit is de meest correcte en meest precieze methode om te bepalen of de buitenunit aan de geluidseisen voldoet, maar het spreekt voor zich dat dit enorm tijdrovend en kostbaar is. Voor de meeste warmtepompen en airco’s die bij particulieren geplaatst worden is dit dan ook geen realistische optie.  

De overheid heeft zich de onwerkbaarheid van de geluidsregels ook gerealiseerd, en om die reden is in samenwerking met een aantal stakeholders uit de markt, zoals Techniek Nederland en LBP / Sight de Rekentool geluid warmtepompen en airco’s, ook wel WPAC genoemd, geïntroduceerd.

De rekentool is een uitgebreid Excel-sheet, waarin allerlei informatie over de situatie, het perceel, de plaatsing en de details van de warmtepomp moeten worden ingevuld. Op basis van deze informatie berekent het Excel-sheet of de warmtepomp of airco aan de geluidseisen voldoet.

De berekening van de WPAC-rekentool is gebaseerd op het Bouwbesluit en de Handleiding Meten en Rekenen Industrielawaai. De overheid zegt hierover:

Op basis van akoestische berekeningen kan men echter vooraf aannemelijk maken dat voldaan wordt aan de geluidseis. Voor deze berekeningen heeft het ministerie van BZK een rekentool (ODS-bestand) laten opstellen en een daarbij behorende handleiding.

Met andere woorden, door de WPAC-rekentool te gebruiken wordt het mogelijk om vooraf aannemelijk te maken dat de installatie aan de geluidseisen voldoet. Er hoeft dan geen gespecialiseerde akoestische meting op locatie te worden gemaakt.  

Beperkingen van WPAC

Op het eerste oog lijkt de WPAC-rekentool een goede oplossing om met de complexe geluidsrekenmethodiek om te gaan. Maar helaas blijkt de rekentool niet zonder beperkingen.

Ten eerste is ook de WPAC-rekentool behoorlijk complex. De overheid heeft weliswaar een handleiding bij de rekentool beschikbaar gesteld, maar voor mensen die niet dagelijks met deze materie werken is het Excelsheet behoorlijk intimiderend. Het uitzoeken van hoe de tool werkt vergt een forse tijdsinspanning en de complexiteit van de Excelsheet zal veel mensen afschrikken en ervan weerhouden om de tool te gebruiken.

Mocht deze barrière al worden genomen, dan vereist de rekentool dat er veel specifieke informatie exact wordt ingevuld. Niet-professionele partijen zullen vaak niet weten hoe deze informatie moet worden achterhaald.

Professionele installatiebedrijven, die regelmatig warmtepompen installeren, zullen in de meeste gevallen wel de kennis hebben om met de WPAC-rekentool aan de slag te gaan. Maar ook voor deze partijen geldt dat de tool behoorlijk ingewikkeld is, en niet echt intuïtief werkt. Uit tijdsoverwegingen laten deze partijen het gebruik van de tool dus vaak achterwege en ook voor de professionele installatiebranche is de WPAC-tool dus geen goede oplossing om met de geluidseisen om te gaan.

Daarnaast kleven er een aantal technische beperkingen aan het gebruik van de WPAC-rekentool. Zo kunnen bijvoorbeeld alleen rechthoekige percelen worden ingevoerd. Dat is problematisch, alleen al omdat uit een simpele steekproef op Funda blijkt dat slechts 20% van alle percelen daadwerkelijk rechthoekig is. Percelen met schuine lijnen, of afwijkende vormen kunnen niet worden ingevoerd. In die gevallen moet geforceerd een rechthoek over het niet-rechthoekige perceel worden geplot, wat leidt tot onnauwkeurigheid van de berekening.

Een ander cruciaal probleem is dat in het model van de WPAC-rekenmethode een warmtepomp alleen in de achtertuin kan worden geplaatst en niet bijvoorbeeld naast het huis of in de voortuin. Maar ook naast het huis of in de voortuin gelden de geluidsregels, en plaatsing op deze locaties is populair. In deze gevallen biedt de WPAC-rekentool dus geen mogelijkheid om een berekening te maken.

Duidelijk is dat – hoe goed de bedoeling van de overheid ook is – de WPAC-rekentool noch voor particulieren noch voor professionele installatiebedrijven een goede oplossing biedt om op een werkbare manier met de geluidsregels om te gaan.

Nieuwe wetgeving

De geluidsregels vonden hun grondslag in het Bouwbesluit 2012. Sinds januari 2024 is het Bouwbesluit vervangen voor de BBL. In deze nieuwe wetgeving zijn strengere eisen op het gebied van geluid vastgelegd. Het wordt dus alleen maar belangrijker om de geluidsregels voor warmtepompen en airco’s op correcte wijze na te leven.

In 2024 is tevens de Wet Kwaliteitsborging voor het bouwen (Wkb) ingevoerd. Deze wet bepaalt dat de installateur verplicht is om aan te tonen dat hij aan de regels uit de Bbl voldoet, inclusief berekeningen op het gebied van geluid. Lees hier wat er nog meer veranderd is.

Bovendien maakt de nieuwe wet de installateur voor maar liefst 20 jaar uitdrukkelijk aansprakelijk voor het opleveren van een installatie die niet aan de normen voldoet.

Ook moet de installateur kunnen aantonen dat hij in overeenstemming met het de Bbl heeft gehandeld. Voorheen moest de opdrachtgever (of consument) aantonen dat de installateur niet conform de regels handelde. Dat wordt nu dus omgekeerd in het voordeel van de opdrachtgever en consument.

In deze lijn wordt het voor de installateur ook verplicht om een uitgebreid dossiers bij te houden, inclusief berekeningen, certificaten, rapporten, gebruikte materialen en foto's.

Voor installateurs ontstaat door deze nieuwe strengere regels vanzelfsprekend een sterke stimulans om aan de geluidsnormen te voldoen. We zien ook steeds meer rechtspraak waarin klagende buren bij de rechter hun gelijk halen in verband met geluidsoverlast van een warmtepomp.

Het verschil tussen geluidsvermogen en geluidsdruk

Geluid - en het rekenen daarmee - is een technisch vakgebied waarbij complexe termen soms per ongeluk door elkaar gebruik worden. Een voorbeeld daarvan zijn de termen geluidsvermogen en geluidsdruk, die beide iets anders betekenen.

Beide waarden zijn belangrijk om de hoeveelheid geluid van een buitenunit te berekenen.  

• ‍Geluidsvermogen - ook wel geluidsproductie genoemd - is onafhankelijk van de afstand tot de buitenunit en is niet direct meetbaar (en moet dus worden uitgerekend).
• ‍Geluidsdruk is wel direct meetbaar en is afhankelijk van de afstand tot de bron, van de weerkaatsing, en nog een aantal factoren.

Beiden waarden worden gemeten in dB(A). Bij een bron met een constant geluidsvermogen, zoals een buitenunit van een warmtepomp, verandert de geluidsdruk als je deze meet op verschillende afstanden van de buitenunit. Hoe verder je meet van de bron, hoe lager de geluidsdruk.

Fabrikanten van warmtepompen noemen meestal geluidsdruk om aan te geven hoeveel lawaai hun buitenunit maakt. Die waarde is meestal lager dan het geluidsvermogen, wat marketingtechnisch natuurlijk voordelig is voor de leverancier.

Maar om een correcte geluidsberekening te maken, werken we met geluidsvermogen. Daarmee wordt het namelijk mogelijk om de geluidsdruk op verschillende punten vast te stellen, bijvoorbeeld op de perceelgrens. Zoals hierboven is uitgelegd, is dat een belangrijke waarde uit de Bbl. Indien de installatie over een nachtmodus beschikt, wordt gerekend met maximale geluidsvermogen van de nachtmodus.

Mythes: “fluisterstil” en anderhalve meter afstand

Omdat geluidsberekeningen en tevens de wetgeving hierover complex zijn, is het soms lastig om feit van fictie te onderscheiden.  

Sommige warmtepompleveranciers stellen bijvoorbeeld dat hun warmtepompen “fluisterstil” zijn. Betekent dat dat de warmtepomp dan automatisch aan de geluidseisen uit de Bbl voldoet? Het antwoord is helaas nee. Fluisterstil is een marketingterm die weinig waarde heeft om te bepalen wat het werkelijke geluidsvermogen van een warmtepomp is. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat op 3 meter afstand de geluidsdruk ongeveer 35dB(A) is. Deze informatie is onvoldoende om vast te stellen wat het geluidsvermogen van de warmtepomp is. En om vast te stellen of de buitenunit niet te veel lawaai maakt, gaat het daar juist om.

Een andere ”regel” die regelmatig de kop opsteekt is dat warmtepompen standaard anderhalve meter van de erfgrens moeten worden geplaatst om aan de geluidseisen te voldoen. Hoewel het niet precies duidelijk is waar deze mythe vandaan komt, klopt dit niet! Voor de anderhalve meter regel is geen enkele wettelijke of natuurkundige basis te vinden. De enige manier om aan de geluidseisen te voldoen, is met een geluidsberekening waarbij alle factoren op locatie worden meegerekend.

De oplossing: Geluidslabel.com

Zoals blijkt uit het artikel is het complex om aan de geluidseisen voor warmtepompen en airco’s te voldoen, zowel voor particulieren als professionele installatiebedrijven. De berekenmethode is te complex en de beschikbare tools zijn in veel gevallen onwerkbaar.

Als oplossing voor dit probleem is Geluidslabel.com geboren. Geluidslabel is een gebruiksvriendelijke softwareoplossing om uit te rekenen of een warmtepomp of airco aan de geluidseisen voldoet. Geluidslabel hanteert de rekenmethode zoals vastgelegd in de Handleiding Meten en Rekenen Industrielawaai, zodat de uitkomst in lijn is met de wettelijk vastgelegde geluidseisen.

Dit gaat in de praktijk razendsnel: binnen enkele minuten rondt de gebruiker de geluidsberekening af. Met één klik wordt dan het geluidslabel gegenereerd: het bewijs dat de warmtepomp aan de geluidsnormen voldoet, met daarbij de uitgevoerde berekening in een prettig leesbaar en begrijpelijk document.

Het Geluidslabel kan in het dossier van de installateur worden opgenomen, zodat deze aan zijn dossier- en bewijsplicht voldoet.

Kortom, Geluidslabel biedt een eenvoudige, snelle en werkbare oplossing voor installateurs, zodat ze zeker weten dat geplaatste warmtepompen en airco’s aan de geluidseisen voldoen.

Conclusie

In dit artikel hebben we een overzicht gegeven van de regelgeving die geldt voor de geluidseisen voor warmtepompen en airco’s. De markt voor de warmtepompen en airco’s groeit hard, en de naleving van de geluidseisen zal steeds belangrijker worden.  

De huidige wetgeving stelt strenge normen, maar de beschikbare tools zijn te complex, te beperkt en te tijdrovend om werkbaar te zijn. Dit zorgt voor een probleem: de geluidsnormen voor warmtepompen en airco’s moeten worden nageleefd, maar het is ontzettend lastig om de zekerheid te verkrijgen dat dat ook echt het geval is.  

De nieuwe Wet kwaliteitsborging voor het bouwen wordt nog strenger en legt de verantwoordelijkheid en bijbehorende aansprakelijkheid nog uitdrukkelijker neer bij de installateurs: zij dragen de volledige verantwoordelijkheid dat de door hen geïnstalleerde installaties aan de geluidsnormen voldoen.

Het is belangrijk dat zowel fabrikanten als installateurs zich bewust zijn van deze normen om te zorgen voor een duurzame en geluidsarme verwarmingsoplossing voor huishoudens en gebouwen in Nederland.

Geluidslabel biedt een gebruiksvriendelijke en snelle oplossing voor dit probleem. In een paar minuten maakt de installateur een officiële geluidsberekening. Dit voorkomt klachten, kosten en gedoe achteraf.  
Wil je meer weten over hoe jouw bedrijf het beste met de geluidseisen kan omgaan? Test Geluidslabel uit of vraag direct een offerte aan.

‍